De absolute meester in de gebouwbiografie? Geert Mak. Zijn boek Het Stadspaleis over het Koninklijk Paleis op de Dam, dat stiekem nog altijd toont als het stadhuis van wereldstad Amsterdam in de zeventiende eeuw waartoe het gebouwd was, vormde voor mij de inspiratie voor De Stadskazerne, overleveringstocht door de oude 'Van Heutsz'. Niet alleen wat betreft de naam van de bundel, die later werd gekozen als naam voor het samenwerkingverband dat erin werd ondergebracht, maar ook qua auteursaanpak. Loop door een pand en beschrijf aan de hand van de sporen uit het verleden die het gebouw onderweg prijsgeeft het levensverhaal ervan.
Het was als auteur ook nog eens een hele mooie oefening: hoeveel kan ik halen uit weinig? Want - eenmaal gestript voor de grote renovatie van 2014-2015 - was van het interieur van de Van Heutszkazerne helemaal niets meer over. Maar andere zaken konden dienen als spoorboekje: de bouwtekeningen van de architect uit het midden van de negentiende eeuw, de militaire mores, de namen uit het verleden, legendarische figuren die er werkten en leefden. Niet alleen Van Heutsz zelf, de generaal wiens naam aan het gebouw verbonden werd zat er feitelijk maar 18 maanden als jonge rekruut, maar ook zo'n onbetaalbare korporaal Albertus Leeuwe, beter bekend als kantinebaas 'Paatje'. Veertig jaar koffie schenken en sigaren verkopen, heimweeverhalen aanhoren, begrip tonen voor liefdesverdriet van de jonge soldaat die naar Indië moet, het is allemaal aan Paatje te koppelen. De naam van het café in de kazerne is niets minder dan een ode aan hem.
Weinig sporen aan het gebouw, veel in de archieven. Bij die andere gebouwbiografie die ik maakte, samen met Geraart Westerink, was het bijna andersom: Verhalen van de Engelenberg, een bevochten monument 1916-2016. Ook een echte gebouwbiografie, al wordt hier veel minder in het pand rondgestruind. De miraculeuze strijd tot behoud van dit gebouw, gebaseerd op het ontwerp van architect Kromhout en het redden van de eerste patiënt met de kunstnier door Willem Kolff, was een heel dankbaar anker voor de boekvertelling. Om nog maar te zwijgen van die prachtige oneliner van architect Martien van Goor, die zo in een mooi houten lijstje boven het bed van de gebouwbiografie als genre gespijkerd kan worden: 'Wie het gebouw behoudt, behoudt ook het verhaal.'
